Rabu, 22 Februari 2012

ACARA ADAT BATAK NI NAMONDING BAGIAN II


PARTORDING NI ULAON ADAT BATAK NI NAMONDING
BAGIAN II
Ir. Roland Dotor Hutajulu


2.5 MONDING NA TUA-TUA NAUNG MARPAHOMPU
( Sarimatua, saurmatua, saurmatua maulibulung ).

Di parmonding ni natua-tua naung marpahompu gumodang do sihobasan manang sibahenon dibandingkon sian naso marpahompu (natunggane). Diparmonding ni natua-tua naung marpahompu, nunga dipatupa ulaon pangarapoton, jala mamotong pinahan lobu manang pinahan namanggagat duhut do disi dohot angka na asing nahombar tusi.

Parjojor ni ulaon i di parmonding ni natua-tua naung marpahompu tarsongon on ma :
2.5.1. MAMBAHEN SIJAGARON
Sijagaron ima songon tanda manang patuduhon naung marpahompu na monding i. Molo holan marpahompu sian anak dope, dipeakhon ma di sabola siamun ni simanjujung ni na monding i. Molo holan marpahompu sian boru dope, disabola hambirang ma. Molo dung marpahompu sian anak dohot sian boru di peakhon ma di ujung ni simanjujungna.
Sijagaron ima sada ampang na marisi eme, jala tu eme i, dipantikkon ma
-       Sanggar
-       Ranting ni Baringin
-       Ranting ni Hariara
-       Bona ni eme na mabiur
-       Gambiri
-       Silinjuang + sihilap ditambai dohot ompu-ompu molo adong.
-       Sipata di tambai dope tolor ni manuk.

Hata ni sijagaronon di tingki raja parhata mameakkon sijagaroni :
1.    Ampang do jual, hudon panuhatan, asima antong roha ni Tuhan, dipasorangkon ma dipomparan ni natua-tua on  anak namarsangap dohot boru namartua.
2.    Sai tusanggar ma amporik, tulubang ma satua. Sai sinur ma pinahan lam tugabena angka naniula ni pomparan ni natua-tua on
3.    Asa martantan ma baringin, mardangka hariara, matorop maribur ma pomparan ni natua-tuaon, huhut matangkang majuara
4.    Eme sitamba tua ma parlinggoman ni siborok, Debata do namartua horas ma pomparan ni natua-tua on diparorot
5.    Gambiri namarmiak-miak, asa mamiaki ma antong Amanta Debata di sude pomparan ni natua-tua on, dilehon angka parsaulian dohot hahipason.
6.    Lomak ma silinjuang lomak soni baboan, tudia pe pomparan ni natua-tuaon mangalangka tusi ma dapotan pansamotan

2.5.2. PASADA TAHI

Andorang so di patupa ulaon marria/martonggo raja, jolo marpungu do hasuhuton bolon, dongan tubu dohot boru nasolhot laho manaringoti songon dia ma nanaeng si bahenon/taringot tu adat na hombar tu na monding i. Umpamana ahado jenis ni pinahan sipotongon, paluon do ogung (musik) manang ndang, pulik do pangarapotna dohot partutanona dohot angka na asing.

Na mandohoti pangkataionon molo boi, ingkon adong ma nian natua-tua na mangantusi adat (raja bius = boi do sian marga naasing), asa boi patorangon nasida songon dia do adat na suman patupaon diparmonding ni natua-tua i. Umpamana taringot tu jenis ni pinahan sipotongon dipangarapotna dohot dipartuatna, taringot tu pardalan ni ulos, piso-piso dohot angka na asing. Laos dison ma suhut paboahon songon dia kemampuan ni nasida (hasuhuton) taringot tu sibahenon, unang ma memberatkan tu keadaan dohot kondisi ni suhut bolon. Jala dison ingkon boi ma dongan tubu mamereng keadaan dohot, kondisi ni suhut bolon, asa boi di sesuaihon adat na naeng sibahenon ni nasida asa unang paborathu tu suhut bolon, alana ala somangantusi suhut bolon, olo do sai diunduhi sude angka nanidok ni dongan tubuna.

Rim ni tahi manang hasil ni pangkataionon ma, annon  nalaho siboanon ni dongan tubu tu ulaon (acara) marria/ huhut mangido paniroion sian angka Raja.

Pangkataion ni hasuhuton bolon dohot dongan tubu, on ma na nidokna ulaon pasada tahi.


2.5.3. MOMPO

               Mompo lapatanna pamasukhon bangke i tu jabu jabu na (ruma-­ruma na ). Hata mompo di pangke holan tu naung   marpahompu do i. Somalna ulaon mompo dibahen di urmun ni mataniari (botari) manang di borngin na, jala di adopi hula-hula do on, alai boi do holan hula-hula tangkas manang na solhot ndang pola sai ingkon disi tulang.

Laho manghabit tingki ndang pola sai adong acara mandok hata dison alai dipasada mai dibagasan tangiang na binoan ni hula­hula.

Pada umumna dipangarantoan, acara mompo dipatupa dung sidung marria (martonggo) Raja. Molo binereng tu partingkian (laho manghabit tingki) boi do tong mompo on dibahen ditingki (ari) martonggo Raja alai dipatupa mai nian andorang so dimulai mangkatai, asal ma naung disi hula-hula tangkas. Ndang pola ingkon sude horong hula-hula dohot tulang laho mangadopi manang menyaksikan ulaon mompo on. Dungi muse dumenggan do berengon ni panungkir molo humatop di bahen mompo (molo dung rade / tipak jabu-jabu na ). Molo sai ingkon painteon dung sidung marria sipata do gabe pa­borngin-hu, alana marria somalna di pungka hira-hira pukul 20.00 WIB, gabe olo ma ulaon mompo mandapothon tonga borngin.

Molo songon i pangalahona gabe paloja hu angka raja na mandohoti ulaon marria i sekaligus mandohoti ulaon mompo, tarlumobi suhut bolon, marningot muse tu marsogot ingkon tibu do ro horong ni hula-hula dohot tulang laho pasahat ulos saput dohot tujung/ulos sampe tua.

Di Bona Pasogit jotjot do laos ditingki mompo on do dipasahat hula-hula ulos saput dohot tujung/sampetua. Diboan hula-hula i do boras sipirnitondi piga-piga tandok. Dibahen mai botarina sadari andorang so tu tano. Dung sidung dipasahat hula-hula i ulos, dipasahat hasuhuton i ma muse piso piso.

Di hita pomparan ni PANGULU PONGGOK NAIBORNGIN, laho manghabit tingki tu acara partutanonai (marsogot nai), denggan do ulahonon ta acara mompo sadari sebelum partutanona, alai dipatibu ma, dibahen ma hira-hira pukul 18.00 WIB manang pukul 6 botarina, alai nunga lebih sering binereng acara mompo, dipasada namai tu acara adat partuatna marsogot nai, merpertimbangkan haroro ni hula-hula dohot tulang naso boi lengkap ro, jala boi do sekalian menghemat biaya.

Di ulaon mompo di patupa hasuhuton do marsipanganon. Diseat do disi pinahan lobu (na marmiak-miak) lengkap dohot na margoarna.

Dung sidung marsipanganon di bagi do na margoar na i tu sude horong tutur/tondong (dongan tubu, boru, dongan sahuta, hula-hula dohot tulang). Alai tutu ndang pola jolo masisungkunan taringot tu parbagiani jambar i, jala ndang pola digorahon i. Sip-sip do i dipasahat tu na patut manjalo, dung jolo dipamasuk tu bagas plastik.

2.5.4. MARRIA / MARTONGGO RAJA

Ulaon marria/martonggo raja di patupa laho manghatai taringot tu adat na naeng sibahenon, na hombar tu parmonding ni natua-tua i dohot angka na asing na hombar tusi.
Di Bona Pasogit (Laguboti) na mandohoti ulaon marria holan na mardongan tubu, boru tubu, dongan sahuta dohot dongan saulaon ni namonding i do. Ndang hea pola hula-hula dohot tulang mandohoti i. Holan boa-boa do tu nasida andingan mompo, mangarapot, andigan tu tano, aha jenis ni pinahan sipatupaon di pangarapotna dohot angka na asing.

Siboanon manang si bahenon ni hula-hula dohot tulang ndang pola sihataan i di na marria, ala nunga di boto nasida songon dia siboanon ni nasida na homhar tu adat di parmonding ni natua-tua i. Jala molo adong na hurang tangkas, boi ma i di sungkun/dipatangkas nasida i tu suhut bolon/hasuhuton di tingki na marhara/pasahathon boa-boa i nasida tu Hula-hula dohot Tulang.

Di Pangarantoan (Parserakan) on, ulaon marria nunga meluas. Ndang holan di dohoti dongan tubu, boru, dongan sahutabe, alai nunga dohot sude horong ni hula-hula, tulang, tulang rorobot, bona tulang, bona ni ari, hula­hula ni na marhaha-anggi dohot hula-hula ni anak manjae (hula-hula naposo).

Dibahen songoni pangalahona, ala nunga marpungu marga-marga sian desa na ualu na mamboan hasomalan/adat na masa di luat na be. Laho padomuhon panghataion tu adat nanaeng sipatupaon na, di hara ma sude horong ni hula-hula dohot horong tulang. Sipata marlarut-larut (bertele-tele) ma panghataion disi, ala sai mampartahanhon adat na somal diluat na be dohot na hea binereng na sebelumna, hape na binereng nai belum tentu tingkos. Tung mansai godang mangallang tingki, tenaga dohot  pingkiran di acara namarriai.

Laho mangatasi asa unang terjadi nasongon on, naeng ma nian dos roha, adat namasa di luat ni namatean ima nian sipangkeon. Ndang pola sala hita mangulahon na songon i, alana adong do hata ni natua-tua na mandok Sidapot solup do na ro.

Di hita pomparan ni PANGULU PONGGOK NAIBORNGIN, molo hula-hula manang tulang i sian luar ni SIPAETTUA, dihilala roha denggan do dohot nasida di ulaon marria i, ipe molo boi holan hula-hula/tulang tangkas manang na sumolhot. (alai ta usahahon ma asa adat ni PANGULU PONGGOK NAIBORNGIN taulahon) ala di hita do ulaon.

Somalna di ulaon marria, na mardongan tubu do na masisisean. Alai laho manghabit tingki, boi do ndang pola jolo masisisean, alai mardos ni roha ma, ise sian nasida na laho mangalusi sungkun-sungkun ni hula-hula dohot laho patoranghon taringot tu rencana, nanaeng sibahenon na hombar tu parborhat ni natua-tua i. Alana andorang so marria, nunga adong hian panghataion ni suhut, dongan tubu dohot boru taringot tu rencana na naeng si bahenon di tingki ulaon pasada tahi. Di luat na asing songon di Siantar sai dongan sahuta do manise hasuhuton, jala gumodangan do hata ni dongan sahuta (namasa di hutai) nagabe acuan (siihuthonon) di acara adat na naeng sipatupaon.

Dung dipatorang Raja parhata manang hasuhuton rencana i, dipasahat ma muse tu Raja na ginokhon termasuk (hula-hula/tulang) laho mangido paniroion songon dia na dumenggan ulahonon ni nasida adat na hombar tu na monding i.

Naporlu sihataan di na marria ima :
a.     Tingki sadihari haroro ni hula-hula/tulang laho pasahathon ulos saput dohot tujung/sampetua jala sian ise do saput dohot tujung tarlumobi molo horong tulang dohot hula hula di luar ni marga SIPAETTUA.
b.     Andigan ulaon pangarapoton dohot partutano na.
c.     Pinahan sipatupaon tu pangarapotna/partutanona
d.     Mangkuling do ogung (musik) manang ndang
e.     Didia inganan tanoman na
f.        Songon dia parbagian ni parjambaran
g.        Beha do taringot tu pardalan ni ulos
h.       Dohot angka na asing

Asa denggan masitomuan pangkataion, andorang so dipasahat raja parhata angka rencana taringot tu ulaon par mondingon ni natua-tua i, denggando jolo di pasahat paidua ni hasuhuton jujur ngolu manang riwayat hidup ni na jumolo monding i.

Dung sidung panghataion i, sahat ma tu acara manauri ima na pasahat hata nauli, hata na denggan sian, Raja na ginokhon tu hasuhuton. Alai molo di Pangarantoan on, ala nunga godang mangallang tingki dinamarria, ndang sangabe acara namanurion diulahon, langsung nama manjaha kesimpulan ni pangkataion di tingki i, laos disima muse mangampu suhut, dohot mandok mauliate.

Dung mangampu suhut, ditutup ma dibagasan tangiang na binoanhon ni hula-hula.

Molo di pangarantoan, hula-hula tangkas manang tulang do pampuhon tu suhut, alai molo di Siantar, dongan sahuta do paampuhon tu suhut.

2.5.5. PASAHAT ULOS SAPUT DOHOT ULOS TUJUNG/SAMPETUA

Ulos saput ima ulos sian hula-hula/tulang na dipeakhon tu ginjang ni bangke ni na monding i songon saputna.

Ulos tujung ima ulos na ni uloshon ni hula-hula tu na mabalu di ulaon sari matua.

Ulos sampetua ima ulos na niuloshon ni hula-hula tu natua­tua na mabalu naung saurmatua tarlumobi na matua maulibulung.

Cara manguloshon ulos sampetua songon on ma; jolo di uloshon satongkin tu si manjujung ni na mabalui, dungi dipaturun tu abara sahat tu tanggurung / badan ni na mabalu i.

Di Pangarantoan nuaeng on, nunga jotjot binereng di pasahat ulos sampetua tu na mabalu sarimatua nangpe adong dope anakhonna naso simpan (kawin) alai nunga balga-balga, tarlumobi, nunga tammat singkola jala nunga karejo be. Jala laos songoni nama, ndang pola di bungka be.                          

Sasintong na molo pinarrohahon nangpe nunga balga-balga anakhonna jala nunga karejo, molo so simpan dope tong do natorasna i marsak. Alani i molo dipasahat hula-hula ulos sampetua tu na monding sarimatua tong do hurang suman ai sisarihonon ni nababalui i dope, laho pangolihon manang pamulihon naso sohoti.

Di Bona Pasogit, tarlumobi di luat SIPAETTUA sahat tu tingkion umumna molo dung saur matua manang maulibulung na monding i, mangihuthon adat, bona tulang dohot bona ni ari pasahat hon sada be ulos tu na monding i, alai di peakhon do i tu ginjang ni batang i ditingki acara di alaman.

Ulos i, marlapatan (bermakna) songon patuduhon naung gabe do na monding i jala songon dalan parhitean mangido tu Amanta Debata asa anggiat gumabe pinompar ni natua-tua i tu joloan ni arion. Laos di tingki na pasahat ulos i ma didok umpasa :

Balga ninna tiang ni ruma Umbalgaan tiang ni sopo
Nunga gabe antong natua-tua on Alai gumabean ma angka na umposo

Ulos na pinasahat ni Bona tulang dohot Bona niari tu ginjang ni batang i, lompit doi dibahen. Boi do buaton ni pomparan ni na monding i, jala di goari mai ulos sahat, alai boi do tong mulak muse tu Bona Tulang/Bona ni ari jala digoari mai ulos mulak.

Tergantung mai tu keadaan manang paradongan (kemampuan) ni pomparan ni na monding i. Molo dibuat pomparan ni na monding i ulos i, gumodang ma pasahat on na piso - piso (paling saotik dos dohot tuhor ni ulos i). Alai molo mulak ulos i, tong do mardalan piso-piso alai sadia nataronjar sian roha ni hasuhuton nasai namadilehon tu napasahathon ulos i (ndang pola godang bei).

Ia na masa nuaeng on di Pangarantoan on, sude horong hula­hula dohot horong tulang, pasahathon ulos tu pinompar ni na monding i. Molo pinarate-atehon do pardalan ni ulos on, nunga tung malobi-hu di hilala roha. Alana hira sude do horong ni hula-hula songoni nang hula-hula ni na mar haha-anggi, hula-hula ni anak manjae, horong tulang (sian tulang, tulang robobot, bona tulang) sahat tu bonaniari pasahathon ulos. Sipata do binereng hula-hula dohot tulang i pasahathon ulos, ris tu sude pomparan ni na monding i.

Alai adong do tong namambahen ulos i di pasahat tu perwakilan pomparan ni namonding (ndang jelas songon dia aturan-aturan ni perwakilan i).

Jadi tung godang do ulos i, sipata do lobi sian 10 sahat tu 20 ulos. Alus ni i, pasahaton ni pomparan ni namonding i ma muse piso­-piso tu ganup horong hula-hula dohot tulang na pasahathon ulos i, oloma godang ni piso-piso i ratusan ribu sahat tu jutaan rupiah. Mardomu tusi tubu do kesan na bersifat negatif antara lain :

1.  Ulos i gabe hurang ber makna, hira songon kado nama manang hira ulos songon na tinuhor.
2.  Magodang hu mangallang; tingki olo ma. sipata sahat tu pukul 17.00  asa borhat tu udean.
3.  Gabe manambai boban / harugian tu pomparan ni na monding i.
Sipata ndang haru diantusi pinompar ni na monding i paradaton, sai asal diunduhi ma, songon dia panghataion ni natua-tua di tingki na marria i, hape nunga paborathon tu suhut bolon.
4. Boi do tubu hansit ni roha di gomparan ni na monding i, isarana :
a.  Molo ulos i dipasahat tu perwakilan. Tu ise do hasahatan ni ulos i ? tu sihahaan, tu siampudan manang tu nagumodang mangharugihon ulaon I do?.
b. Olo do sipata adong gomparan ni na monding ndang mandapot ulos holong i, ala dao huta ni hula-hula na gabe ndang boi ro, ia so i, hula-hulana sian suku na asing na so mangantusi adat ni halak Batak.
c.  Sipata ma ndang dos kwalitas ni ulos i, sian hula-hula ni anak si angkangan ala paradongan gabe lengket, sian hula­hula ni si anggian ala pogos gabe roa, ala ni i tong do hurang tabo perasaan ni si anggian i.
5.  Molo hurang godang piso-piso i sipata ma marungut-ungutdo hula-hula dohot tulang na pasahat ulos i di pudian ni ari.
Adong dope na lebih hebat, ima sude undangan (manang nahinara) ni hula-hula/tulang dohot mangulosi, didok mai ulos holong.
Hal na songon on gabe olo ma mangkorhon tubu perasaan na hurang denggan di pomparan ni na monding i, baliksa manghorhon hansit ni roha manang parsalisian di angka na marhaha-anggi dohot na mariboto.
Porlu do botoon ta, ia adat na masa di hita pomparan ni PANGULU PONGGOK NAIBORNGIN tarlumobi nahinan, aslina nangpe naung sarimatua manang saurmatua namonding i ndang hea mardalan ulos  tu pinomparna, alai ianggo ulos saput dohot ulos tujung/sampetua ingkon mardalan do i.

Molo sahat do boa-boa tu bonaniari diparmonding ni nasarimatua/ saurmatua sahat tu na maulibulung, porlu do botoonta ia pinahan sipotongon di pangarapotna dohot dipartutanona ingkon na manggagat di duhut.
Ianggo di Pangarantoan on ni ida, na martutur, nunga dohot marga-marga na asing, na asing adat na dohot hita. Sipata ndang tarbahcn be holan adat ta i; pangkeon ta, tarlumobi molo ulaon i di huta ni tutur ta na asing adat na dohot hita.
Alani i molo ingkon nama mardalan ulos di luar ni ulos saput dohot tujung, tarsongon on ma usul pardalan na :
a.    Sian hula-hula ni namonding, saguru tu torop ni pomparan ni namonding i ma.
b.    Sian Tulang  maksimalma 4 (opat), sada ma tu namewakili anak ni namonding, satu tu namewakili boru ni namonding, sada ma tu namewakili namar haha anggi keluarga ni namonding, sada ma tu namewakili iboto ni keluarga ni namonding.
c.     Sian Tulang Rorobot, dohot hula-hula na asing, maksimal 2 (dua), sian ganup-­ganup horong sada ma i tu anak, sada tu boru naung simpan.   .
Tu anak dohot boru na so simpan dope ndang hea masa pasahaton ni hula-hula dohot tulang ulos diparmonding ni natua-tua.
d. Alai ianggo sian Bonatulang dohot Bonaniari tetap do i sada be (ndang sarupa lapatan ni ulos on dohot ulos holong). Boi ma ulos i dibahen tu ginjang ni batang ditingki acara maralaman. Alai molo ulos i, ulos sahat lapatanna naeng buaton ni pomparan ni na monding i, boi ma ulosi langsung dipasahat tu pomparan ni na monding i.


2.5.6. MANGARAPOT

Najolo di Bona Pasogit, batang ni na mate tarlumobi natua­tua, dibahen doi sian bagot manang sian hau nabolon. Ndang masa dope tingki i bangke ni na mate di balsem manang diformalin. Dung dipamasuk bangkei tu batangna, ditutup ma, dirahut ma dohot hotang asa tung rapat, dibahen dope solang -solang sian pakko manang sian hau antara ni hotang dohot batang i, jala asa unang muap, diolesi dope dohot puli tu pardomuan ni batang i. Jadi ndang haruar be uap ni bangke i. Namangarahut batang i umumna anak dohot boru/hela ni na monding i do. Di sabola bagian ulu ma anak, di sabola patna ma anggka boru/hela.

Ulaon na mangarahut dohot napature batang songon napinatorang diginjang ima, na nigoaranna mangarapot batang. Holan di parmonding ni natua-tua naung marpahompu do dibahen songon i.

Mangarapot (mangarompu) batang on termasuk bagian ni ulaon mangarapot do on. Alai ianggo nuaengon mangarompu batang on nangpe di Bona Pasogit ndang pola masa be on, alana bangke i umumna nunga di balsem/formalin, ndang muap (bau) be bangke i.

Di ulaon pangarapoton i di hara do sude tutur unsur Dalihan Natolu, jala nunga termasuk ulaon na bolon i. Marsipanganon do disi. Diseat do pinahan lobu manang na manggagat duhut (somalna lombu sitio-tio) tergantung tu hinaadongan ni hasuhuton mai.

Di Bona Pasogit, tarlumobi najolo umumna pulik do dibahen ulaon pangarapoton dohot partutanona/partuatna. Jadi pangarapoton boi ma dibahen sadari manang dua ari andorang so tu partutano na.

Mangihuthon rurhut-ruhut ni adat, sai tumimbo do pinahan diseat diulaon partutanona sian pangarapotna. Pinahan na diseat di partutanona i, digoari mai ola manang boanna.

Molo pulik pangarapot na dohot partutanona, jambar na dibuat sian ola manang boan nai dibagi doi sian pansa, alai dung mulak sian udean do i dibagi.

Somalna jambar on tata do dibahen. Jala cara mambagihon di jouhon do i sian pansa, jala dipandanggurhon. Sude do horong ni tutur dapotan on. Alai ianggo di Pangarantoan on molo adong halak mambahen ola ni na monding, namasak (direbus) na ma i dibahen jala ndang sian pansa be i bagi, nunga dipamasuk hian tubagasan plastik.

Alai anggo nuaeng on di Pangarantoan, nunga jotjot idaon ulaon pangarapotna dipasada nama tu partutanona. Pinahan si seaton pe sada nama, di patupa mai ditingki partutanona i.

Ulaon on ma na ginoaranna ulaon sadari manang marindahan masak. Dison ndang adong marbagi jambar sian pansa.

Cacatan ;
Pansa ima sada inganan, ukuran hira-hira 2 x 2 meter, timbona hira-hira tolu meter, ndang pola martarup, ditungkangi mai sian sian hau manang sian bulu.




Parjojor ni ulaon pangar-apoton dohot partutano na tarsongon on ma (Ulaon sadari) :

2.5.6.1. MARSIPANGANON.


Dung jumpang tingkina, jala tutur nunga robe, nunga denggan hundul, sahat ma tu na marsipanganon. Dung ris dibagi Sipanganon andorang so mangan, jolo martangiang na niuluhon ni sahalak dongan tubu ni na monding i. Nang pe adong tudu-tudu ni sipanganon, alai ndang pola pasahaton i tu adopan ni hula-hula songon na masa di ulaon na marunjuk. (pangolihon anak/pamulihon boru)

Alai molo di Pangarantoan on, alani partingkian dohot tutur nasoboi hatop ro sude , acara namarsipanganon nunga sai dibahen kesepakatan pukul piga dipatupa, biasanya pukul 13.30 (tonga dua siang).

2.5.6.2.   MARBAGI JAMBAR

Dung sidung marsipanganon sahatma tu na marbagi jambar. Diboan ma tudu-tudu ni sipanganon i jala dipeakhon ma tujolo ni angka Raja. Sipata taringot tu parbagian ni jambar, nunga dihatai hian di tingki ulaon marria, jala laos dipahantus mai muse andorang so dibagi. Alai molo so dihatai hian dope, andorang so di bagi jolo di hatai angka Raja ma i tarsongon dia parbagian na. Alai nasomal ala naung disepakati ditingki namarria raja songondia parjambaron, langsung nama parhobas pasahat jambar tu tujuanna ditingki marsipanganon dope.

2.5.6.3.   MANJALO TUMPAK

Dung hantus parbagian ni jambar tu sude horong na ginokhon, laho manghabit tingki dipangido raja parhata ni hasuhuton ma tingki tu juara natorop, asa manjalo tumpak nasida.
Tuat jala hundul ma hasuhuton di jolo ni jabu, diparade ma sambong inganan ni tumpak. Dungi digorahon raja parhata (protokol) ma asa ro angka boru, bere, dongan tubu, dongan sahuta dohot angka tutur na asing, pasahathon tumpakna be. Dung sidung i mandok hata mauliate ma bona ni hasuhuton.

Ianggo tutur na solhot somalna dijabu do nasida pasahathon tumpakna/guguna.

2.5.6.4. ACARA PARTUATNA

Ianggo somalna, parjolo do masisisean angka na mardongan tubu. Alai ala partingkian pamintoran nama di bahen. Hula­hula ma manise dongan tubu ni na monding.

Catatan :
langgo di bona pasogit ( Laguboti ) Raja ni dongan tubu ( Raja Tinonggo ) do manise bona ni hasuhuton.

Dung sidung masisisean somalna di torushon ma muse tu na marhata sigabe-gabe (manauri). Alai mamereng tu tingki dohot ala satongkinnari naeng di torushon ma acara maralaman. Didok roha nian asa di acara di alaman ima sude horong ni raja na ginokhon pasahathon hata sigabe-gabe tu hasuhuton dohot tu juara na torop. Mardomu tusi dung sidung masisisean, ndang pola be marhata sigabe-gabe alai dipasada ma (di rimpun) dohot tangiang na binoanhon ni hula-hula. Alana nunga jot jot binereng masa songon on. Dung sidung martangiang sahat ma tu acara PARTUATNA, adong do acara khusus  songon dalan laho pasahathon hata na uli na denggan tu hasuhuton.
Mardomu tusi digorahon raja parhata manang sahalak natua­tua ma asa nangkok tu jabu sude pinompar ni na monding i, dongan tubu, boru, dongan sahuta, horong tulang dohot hula­hula (unsur Dalihan Natolu) laho mangalaksanahon acara partuatna.

Dung sude jongjong natorop i manghaliangi bangke ni natua­tua na monding i, mardos ni roha ma na mardongan tubu, ise sian nasida laho manghatahon hata ni pinggan pangarapoton sekaligus pasahat hata pasu-pasu tu pinompar ni natua-tua na monding i.

Pinggan pangarapoton ima pinggan pasu namarisihon : Parbue/boras, Napuran 3 manang 5 bulung, hepeng harotas godangna 4 lembar, gambiri, ranting ni baringin, ranting ni hariara.

Dipasahat paidua ni hasuhuton ma pinggan pasu pangarapoton tu natua-tua naung di tunjuk manghatahon hata pasu-pasu. Nasomal, na boi manghatahon hata pinggan pangarapoton dohot hata pasu-pasu tu pinompar ni na monding i ima :

a. Natua-tua naung marpahompu
b. Tarombona (silsilah, kedudukanna) di ginjang ni namonding i (paramangon manang parhahaon na). Alai molo so adong i, boi do tarombona di toru ni na monding i, alai laho manghatahon hatana ibana, ingkon mamboan goar ni ompu parsadaanma.
c.  Na hot di adat, lapatanna natua-tua na boi manjalo dohot mangalehon adat (marbagas di bagasan adat)
d. Unang na mabalu
c.  Unang natua-tua naung manjalo sulang-sulang hariapan

Parjojor ni acara partuatna (pasahat pasu-pasu) i, tarsongon on ma :
a. Parjolo ma hasuhuton pasahathon pinggan pangarapoton i tu natua-tua naung di tunjuk.
b.         Andorang so dihatahon natua-tua i hata ni pinggan pangarapoton, dohot hata pasu-pasu tu pinompar ni na monding i, parjolo ma di sungkun tu sude naliat nalolo, manang adong sian nasida nanaeng mandok hata siala singir dohot utang (ruji-ruji dohot dabu-dabu) ni na monding i.
c.  Molo so adong be namabalu, lapatanna natua-tua i nama parpudi monding, disungkun ma pomparan ni namonding i, manang naung hantus sude parbagian ni arta na tininggalhon ni na monding i asa unang adong parsalisian dipudian ni ari. Molo adong dope na mabalu didok natau­tua na naeng pasahat pasu-pasu ima tarsongon : Ala mangolu dope amanta (molo inanta i namonding) manang, inanta (molo amanta i na monding), taringot tu parbagian ni warisan tu hamu sude pinompar ni amanta/inanta on ma laho mangatur/pahantushon i sahalion.
d. Dung sidung i, dihatahon ma hata ni pinggan pangarapoton i dohot hata pasu-pasu.

Didokma tarsongon on :

Nunga hujalo dison pinggan pangarapoton na hot dihundulanna, sai hot ma antong panggabean harhorasan, songon hata ni natua-tua namandok, hot ma songon pulo, tingkos songon parsidohoan, sai hot ma panggabean dohot  parhorasan,  di gomparan ni natua-tua na monding on, dohot di hita on sude tumpahon ni Amanta Debata.

Na marisi parbue santi, parbue sipir ni tondi, asa santi ma dingin, santi matogu antong panggabean parhorasan di pinompar ni natua-tua on, sai pir ma antong tondi ni nasida, songon hata ni natua-tua namandok, pir ma pongki bahul-bahul bahen salongan, pir ma tondi ni pinompar ni natua-tuaon, martamba-tamba nang angka pansamotan, tumpahon ni Amanta Debata.

Marisi muse napuran sirara uruk, napuran mauliate, asa anggiatma dilehon Amanta Debata angka silas ni roha tu gomparan ni natua-tua on, asa silanlan uruk-uruk tu silan-lan aek toba, unang adong namarungut-ungut sude ma hita marlas ni roha, alani i tama do hita mandok mauliate tu Amanta Debata, ala dilehon di hita hahipason, boi hita marpungu di tingki on.

Marisi gambiri na marisihon miak,  asa mamiaki ma Amanta Debata, dipabaor pasu-pasu na tu angka pomparan ni amanta/inanta natua-tua na jumolo monding on dohot di hitaon saluhutna.

Dison adong muse ranting ni baringin dohot ranting ni hariara, asa anggiat saut songon hatani natua-tua namandok martantan ma baringin, mardangka hariara, torop maribur ma pinompar ni natua-tuaon huhut matangkang majuara, martan-tan ma baringin marurat jabi-jabi horas tondi madingin pir tondi matogu tumpahon ni Amanta Debata mulajadi.

Marisi muse ringgit sitio soara, napinungka ni pamarenta napalas roha ni angka raja, hasoloan ni inanta soripada jala pangidoan antong, sai tioma panggabean, tio nang parhorasan di pomparan ni amanta/inanta natua-tua na monding on dohot di hita on sasude na.

Molo adong do ogung manang musik, di pangido ma gondang, parjolo ma dijalo gondang mula-mula dohot gondang somba.
Dijala ma muse gondang liat-liat, ditingki gondang liat-liat i, di jomput natua-tua (raja parhata) ima parbue sipir ni tondi tusimanjujung ni pomparan ni natua-tua na monding i huhut di dok hata pasu-pasu (alai parjolo do di jomput tu simanjujung na). Dimulai ma sian anakhonna sihahaan/parumaen, anak paduahon dohot namangihut (ingkon ris do sude pinompar ni natua-tua i). Dungi disaburhon natua-tua ima muse parbue liat-liat 3 hali huhut didok asa liat panggabean, liat parhorasan di hita on saluhut na.
Laos di acara gondang mangaliat, dung sidung diparis sipir ni tondi tu pinompar ni namonding i, raja parhata manguluhon hasuhuton mangaliat di jabu, alai jolo di hehei ma sijagaron tu parumaen ni namonding i, dungi dihaliangi ma namonding i tolu hali, dung sidung i tuat ma tu alaman, sekaligus dohot bangke ni namonding i, dihaliangi ma muse bangke ni namondingi di alaman 3 hali.

Dungi di bagi natua-tua i (raja parhata) ma hepeng na di bagas ni pinggan pangarapoton i;
*    Sada ma tu-natua-tua napasahat hata pasu-pasu i
*    Sada tu raja ni dongan tubu
*    Sada tu raja ni boru
*    Sada tu raja ni hula -hula/tulang


Molo di Pangarantoan on, boi do mamereng kondisi tempat, denggan do tong  acara manghatahon pinggan pangarapoton on, dung jolo tuat bangke ni natua-tua i tu alaman, alai dijalo ma gondang laho tu partuatna tu alaman, dung sahat di alaman dohot angka pomparanna mangahaliangi bangke ni natua-tuai, disi ma dihatahon pinggan pangarapoton partuturna songon na diginjang, dung sidungi dilanjuthon ma muse tu acara maralaman.

2.5.6.5.   PARTUTANONA

Mangihuthon adat, molo dung marpahompu na monding i, andorang so di boan tu udean dibahen do acara maralaman. Ido umbahen didok partutanona manang partuatna lapatanna tuat sian jabu tu alaman, Alai olo do sipata di Pangarantoan on, ndang sai sude bolas namonding i tu alaman dibahen sompit ni alaman, jadi didok roha unang pola dipaksahon dibahen tu alaman, hotma di jabu alai nang pe songon i tong do i di anggap naung maralaman. Alai jolo dialap paidua ni hasuhuton do hata tu raja-raja adat dohot situan natorop didokma tarsongon on : Hamu angka raja dohot inanta soripada na ro mangapuli hami siala parmonding ni natua-tua nami on. Nian ianggo mangihuthon adat napinungka ni Omputa sijolo jolo tubu, ingkon tu alaman do bahenon bangke ni natua-tua on, andorang so ta taruhon tu udean. Alai ala sompit ni alaman raja nami, nangpe hot di jabu bangke ni natu-tua on, taetong ma naung di alaman tabahen  botima.
Tarsongon on ma partording ni acara di alaman ;
l.     Marende
2.    Martangiang
3.    Hata huhuasi (sian paidua ni hasuhuton )
4.       Manjaha riwayat hidup ni na monding sian paidua ni suhut
5.       Mandok hata sian :
a.       dongan tubu
b.       boru /bere
c.     dongan tubu ni hela (molo adong)
d.     dongan sahuta
e.     ale - ale / dongan sakarejo
f.     pamarenta setemhat ( RT / RW )
g.     pengurus punguan parsadaan marga
6.    Marende
7.    Mandok hata  sian :
a.    Hula-hula anak manjae
b.    Hula-hula na marhaha-anggi
c.    Bona ni ari (molo adong )
d.    Bona tulang
e.    Tulang robobot
8.    Marende
9.    Mandok hata sian hula-hula (ni mamonding)
Dimulaima sian :
a.     boruna
b.     dongantubu
c.     Hula-hula tangkas (nasumolhot) laos disima pampuhun tu hasuhuton
10. Mangampu hasuhuton
Dimulai ma sian :
a.   boru suhut
b.   paidua ni suhut
c.   suhut bolon

Molo di bona pasogit tarlomobi ma molo naung saur matua, sai dipatupa do ogung sabangunan, jadi dung tuat tu alaman bangke i disi ma haroro ni horong ni hula-hula/tulang pasahathon parbue sipirni tondi, mandok hata sekaligus manjalo gondang. Dung sidung acara nasida, di arahon protokol ma nasida asa marsipanganon di inganan naung dipersiaphon hian tu nasida. Songon ima tu horong ni hula-hula manang tulang namangihut.
Molo di Pangarantoan on do, molo dipatupa hasuhuton ogung manang uning-uningan, haroro ni horong ni Hula-hula/Tulang di luarni hula-hula napasahat ulos saput/sampetua (molo ulaon sadari) ditingki maralaman do, jala acara parmanganon, dibahen ma kesepakatan hira-hira pukul piga ariannai (umumna pukul 13.30) jadi ditingki acara mangan sahat tu namambagi jambar dohot na manjalo tumpak dipaso ma jolo acara mandok hata, manortor dohot pasahat parbue sipir ni tondi. Alai adongdo sian pihak ni hula-hula/tulang naso setuju sisongonon, alana prinsip nasida jolo pashaton nasida do parbue sipir ni tondi, baru pe olo nasida manjalo jambar (masipanganon). Asa sada pemahaman taringot tuson, denggan ma dielek hasuhuton tu hula-hula/tulangi asa marboha bahenon ma nasida, ala situasi naso memungkinkan tu keinginan nasida, jala partingkian na terbatas.
Molo di luat na asing, songon di Siantar, sai parjolo do Horong ni hula-hula mandok hata (manortor) dimulai ma sian Hula-hula tangkas, marudut ma muse tu tulang, bona tulang, tulang rorobot, Bona ni ari, hula-hula namarhaha anggi, hula-hula anak manjae (naposoa), sidung i  tu dongan tubu, ale-ale, sahat ma muse tu horong ni boru, dimulai sian boru natua-tua, boru tubu, sahat tu simatua ni boru. Terkahir sahat ma tu Dongan sahuta, jala laos dongan sahuta ma na paampuhon tu hasuhuton.

Molo di sebahagian daerah Pekanbaru (Riau), marsipangannon,diulahon sebelum maralaman, dung sidung marsipanganon dilanjuthon ma tu namanjalo tumpak (pangurupion), dung sidung i, sahatma tu acara masisean, somalna Hula-hula do manise hasuhuton, dilanjuthon ma muse tu marhata sigabe-gabe, sian ganup horong, dung sidung marhata sigabe-gabe dilanjuthon ma muse tu namaralaman.

2.5.6.6.   MARDONDONTUA

Mardondontua makna na: manghamauliatehon tu Debata ala naung gabe natua-tua na monding i, jala asa anggiat turun na songon i tu pinomparna. Alana ingkon naung gabe do asa masa mardondontua.

Pardalan ni mardondontua tarsongon on ma:

Sahalak sian dongan tubu manguluhon acara i songon protokol, digorahon protokol ma asa mangarade jala jongjong sude angka gelleng ni na monding i. Parumaen sihahaan ma dijolo manghunti sijagaron (ampang na marisi, eme, sanggulmarata dll.), mangihut ma angka anak, boru dohot sude pahompu.
Molo adong sijagaron na asing dibagasan parindahanan na metmet di tiop angka pahompu sian anak dohot sian boru ma i. Dungi digorahon protokol ma muse, asa mardalan nasida sian siamun mengarah tu pat (kaki) ni bangke manghaliangi bangkei 3 manang 7 hali huhut mangendehon : Martua do dohonon na marsaroha i dohot udut na ....... Ditingki manghaliangi bangkei nasida, lam. leleng lam hatop. Dung dihaliangi masuk ma nasida tu jabu, laos digorahon ma horas 3 hali.
Dung sidung i langsung ma disimpan sijagaron i tu jabu (kamar).
2.5.6.7.    ACARA HURIA
       Dung sidung mardondontua, dipasahat ma tu pangula ni huria laho mamimpin acara agama (molo namonding i marugamo Kristen) jala laos nasida ma manguluhon acara i sahat tu udean.
2.5.6.8.    OMPU-OMPU
         Manuan ompu-ompu ( raja ni duhut-duhut ) somalna (di Bona Pasogit) terutama na jolo dibahen 3 (tolu) ari dung di tanom bangke ni na monding i. Alai ianggo nuaeng on nang pe di Bona Pasogit nunga adong na mambahen laos di ari partutanonai. Di Pangarantoan pe laos dipartutanonai nama dibahen namanuan ompu-ompu holan angka pahompu, pahompu sian anak disabola siamun, pahompu sian boru di sabola hambirang ni kuburan nai.
Acara manuan ompu-ompu di udean, adong do namanbahen asa parjolo dipasahat bona ni hasuhuton ma raja ni duhut-duhut (ompu-ompu) tu hula-hula asa nasida mamulai manuan ompu-ompui, dungi diuduti angka pinompar ni namondingi ma muse. Adong muse do adat sian luat naasing, na mamulai manuan ompu-ompu on ima sian bona tulang, dilanjuthon ma ma tu hula-hula laos mangihut ma muse tu pomparan ni namondingi.
Dung sidung acara manuan ompu-ompu, mulak ma tu huta (inganan ni) namonding, laho melanjutkan adat ungkap tujung (tu nasarimatua) sekaligus tu acara manuan ompu-ompu. Marsipanganon do disi, jala mardalan do jambar disi, dohot marhata sigabe-gabe.
2.5.6.9.  UNGKAP TUJUNG DOHOT UNGKAP HOMBUNG

Dung sidung sian udean mulak dope muse natorop i tu jabu, termasuk hula-hula dohot tulang, laho manguduti adat nahombar tu parmonding ni natua-tua i.

Molo sari matua dope namondingi, jala ulaon partutanona ulaon sarimatua, dilanjuthon ma muse tu namambuka tujung, acara  mambuka tujung hira sarupa doi tu namate tunggane, songon naung dipatorang di halaman sebelumna, dung sidungi marsipanganon.

Alai molo ulaon saurmatua do, ndang dibuka pe tujungi, jala digoari doi sampe tua. Jadi acara di jabu langsung nama tu namarsipanganon, diuduti pasahathon piso-piso tu hula-hula/tulang (molo so di pasahat dope ditingki na pasahat ulos i).

Pada umumna acara di jabu dung mulak sian udean dung denggan hundul parjolo ma marsipanganon. Mangihuthon adat, mamotong pinahan lobu (namarmiak-miak) do disi lengkap dohot na margoarna. Tudu-tudu ni sipanganon pasahaton ni hasuhuton doi tu hula-hula. Hula-hula pe mamboan dengke do disi jala pasahaton na do i tu hasuhuton (namabalu i).

Mardalan do parjambaron dung sidung marsipanganon, dung sidung i pasahathon ni suhut ma piso-piso tu hula-hula dohot tulang napasahathon ulos. Alai laho manghabit tingki songon naung di patorang di halaman sebelumna dumenggan do molo piso­piso i di pasahat di tingki pasahathon ulos i nasida.

Dung sidung i molo ndang adong namanghabaluhon namondingi, jala namomdingi ima ina, lapatanna nunga parjolo ama monding, sahat ma muse tu na mangungkap hombung. Hombung ima songon lamari inganan ni angka barang na arga umpamana barang homitan, hepeng, mas, ulos, abit na arga, dohot na asing. Hombung di pature/dibahen sian hau nabolon, dilubangi jala dipalengket/dilemesi dibagasanna dohot luarna. Pinggirna sipata di ukir gabe uli idaon. Dibahen do tutup na sian hau manang papan napir jala dibahen sordak dohot garpuna asa boi kunci on.

Mangungkap hombung marlapatan pasigathon arta na tininggalhon ni na monding i tu paramanna. Alai molo mangolu dope among manang inong ni paraman nai (natoras na) ndang masa dope mangungkap hombung.

Mardalan ulaon ungkap hombung ingkon naung saur matua manang mauli bulung do na monding i.

Di hita PANGULU PONGGOK NAIBORNGIN mambuka hombung dibahen molo ina do naparpudi monding, jala ingkon paraman na do mambuka hombung, ipe ingkon jolo mate do natoras ni paraman na i, ndang hea dohot hula­hula na asing (hula-hula na marhaha maranggi, hula-hula ni anak manjahe ) dohot tulang mabuka hombung. Najolo manigati hombung, ndang sai holan manigati arta na disimpan di hombung i, alai boi do marrupahon barang na asing umpamana horbo, hoda manang lombu. Alai ianggo nuaeng on holan bentuk hepeng na ma jala godangna ndang pola haru di tontuhon be.

 Dung sidung acara ungkap hombung sahat ma tu acara pasahathon hata si gabe-gabe tu hasuhuton/keluarga ni na monding i. Di usahahon ma asa jempek acara i umpamana, sahalak ma utusan sian ganup-ganup horong. Dung sidung i sahat ma tu pangampuon sian suhut bolon. Pangujungina ditutup ma ulaon i dibagasan tangiang sian hula-hula.

 Alai molo dos roha, ala nunga loja be tarlumobi hasuhuton, ndang pola be nian adong acara mandok hata si gabe-gabe, alai langsung ma di rimpun/dipasada dohot tangiang sian hula-hula. Songon i ma sahat ni ulaon i.

                                                                       ========0000000===========

14 komentar:

  1. Horas ma jala mauliate
    Porlu nian paboan ni komandan i , tarsongon dia ma parjambaron namasa di hita Sipaet tua tarlumobi di ulaon Sari Matua manang saur matua on. Adong hubege sipata ninna : Jambar natinutunangan & jambar nasotinutungan.
    Jadi boha versi nion artina adong di Sipaet tua songon on
    Mauliate

    BalasHapus
  2. Mauliate di hamu panurat,lam martamba ma parbinotoan taringot tu paradat on
    Horas....

    BalasHapus
  3. Mauliate di hamu panurat,lam martamba ma parbinotoan taringot tu paradat on
    Horas....

    BalasHapus
  4. Si ungkap hombung tulang ninamonding Manang hulahula ninamonding?

    BalasHapus
  5. Mauliate di akka na burju mangalehon angka ilmuna asa malo angka bangso i,, mauliate sahali nai..

    BalasHapus
  6. Hallo, panurat..boi do muse tahe di kupas/dibahas hamu topik tentang INDAHAN ARIAN PAHOPPU,tu joloan ni ari on..alana sai hira na sopala godang huida informasi na boi ni jumpangan taringot tu INDAHAN ARIAN PAHOPPU ON.. mauliate..

    BalasHapus
  7. Mauliate ma,, sai tamba malo/mangatusi ma naposo

    BalasHapus
  8. Mantaap bosku jadi bahan pelajaran mai...mauliate

    BalasHapus
  9. Horas lae, manunkun jo pasahat ulos hami hula2 dinamanuan raja ni duhut dohot dengke adat habincaran, antar songon dia do hata tusi?

    BalasHapus
  10. Bh do partording ni ulaon Molo holan marboru situatua maung marpahoppu

    BalasHapus
  11. Horas di hita saluhutna..boha do tahe hata molo ulaon nmaonding hata sian hela tu suhut namonding..alana au hurang mangantusi dope..moleatw

    BalasHapus
  12. Mauliate ma di amang panurat, gabe adong siihuttonon ni naumposo. Hipas jala sukses ma panuraton. Tabe

    BalasHapus